Âm nhạc dân ca là dòng chảy văn hóa mang trong mình bản sắc truyền thống độc đáo và chiều sâu tinh thần của người Việt. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và thị hiếu nghệ thuật ngày càng đa dạng, việc làm mới ca khúc mang âm hưởng dân ca trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm gìn giữ giá trị cốt lõi, đồng thời lan tỏa sức sống mới của di sản âm nhạc đến công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Làm mới ca khúc dân ca không đơn thuần là “khoác lên chiếc áo mới hào nhoáng” mà là sự dung hòa tinh tế giữa cội nguồn và cách tân, giữa sự sáng tạo và sự trân trọng tinh thần gốc của tác phẩm. Theo NSƯT Hương Giang trong cuốn sách “Phương pháp biểu diễn ca khúc mang âm hưởng dân ca”, mục tiêu của việc làm mới là giúp dân ca tiếp tục sống, lan tỏa và “chiếm lĩnh trái tim người nghe hôm nay” mà vẫn “giữ được cái hồn dân tộc” - yếu tố bản sắc không thể thay thế của âm nhạc dân gian Việt Nam.
Hòa âm - phối khí: Giao thoa giữa nhạc cụ truyền thống và hiện đại
Một trong những hướng đi phổ biến và hiệu quả hiện nay là làm mới về hòa âm - phối khí. Nếu như trước đây, dân ca gắn liền với đàn tranh, sáo trúc, đàn bầu,... thì ngày nay, việc kết hợp các nhạc cụ phương Tây như guitar, piano, trống jazz, synth,... đã tạo nên những bản phối đầy ngẫu hứng và cá tính. Sự pha trộn ấy không chỉ mang lại diện mạo mới cho bài hát, mà còn mở rộng không gian thưởng thức của người nghe. Tuy nhiên, việc sử dụng công nghệ âm thanh (như auto-tune, loop nhạc, hiệu ứng điện tử) cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Sự lạm dụng dễ khiến giai điệu trở nên nhạt nhòa, đánh mất nét mộc mạc vốn là linh hồn của dân ca.
Kết hợp phong cách hát và kỹ thuật thanh nhạc hiện đại
Sự kết hợp giữa kỹ thuật hát truyền thống với phong cách hiện đại như Pop, Ballad, Jazz, R&B… không chỉ là sự chồng ghép phong cách, mà là quá trình tái cấu trúc ngôn ngữ biểu cảm. Khi nghệ sĩ biết cách “luyến láy, rung, nhấn nhá” đậm chất dân ca trên nền kỹ thuật hát hiện đại, một bản phối âm thanh mới mẻ ra đời - vừa quen thuộc, vừa độc đáo.
Cách thể hiện đó tạo điều kiện để người hát phát triển phong cách cá nhân, biến những kỹ thuật cổ truyền trở thành chất liệu cho sáng tạo, từ đó khơi mở những phiên bản mới của dân ca. Dù sáng tạo đến đâu, cái nền của cảm xúc và chiều sâu văn hóa vẫn phải được giữ trọn, như sợi dây liên kết giữa nghệ sĩ với truyền thống.
Đổi mới hình thức trình diễn: Sân khấu kể chuyện bằng âm nhạc
Dẫn dắt người nghe đi qua câu chuyện của bài hát thông qua sân khấu hóa, múa phụ họa hoặc trình diễn tương tác đang trở thành xu hướng mới. Việc trình diễn bài hát dân ca theo dạng minishow, kể chuyện, dựng hình ảnh theo các kỹ thuật sân khấu hiện đại như LED, mapping, video art… sẽ giúp khán giả không chỉ nghe mà còn “thấy” được câu chuyện trong âm nhạc.
Mỗi tiết mục như một lát cắt nghệ thuật sống động, nơi ký ức văn hóa dân gian gặp gỡ cảm xúc thị giác của người nghe hiện đại, tạo nên trải nghiệm nghệ thuật ấn tượng và đầy xúc cảm.
Kết hợp đa thể loại (Cross-over): Khi dân ca bước qua ranh giới
Một xu hướng mạnh mẽ gần đây là kết hợp dân ca với các dòng nhạc quốc tế như Rap, EDM, Acoustic, World music. Đây là mảnh đất màu mỡ để nghệ sĩ thể hiện tư duy sáng tạo, giúp những làn điệu xưa không bị “ngủ quên” giữa thị trường âm nhạc đa sắc. Ví dụ, dân ca Quan họ có thể kết hợp cùng Rap như trong MV Bắc Bling của ca sĩ Hòa Minzy, hay Ví Giặm Nghệ Tĩnh phối EDM, Hò Huế có thể kết hợp với Chill-Pop.
Dẫu vậy, sự “lai ghép” ấy phải được thực hiện với sự tinh tế và hiểu biết sâu sắc về âm nhạc dân tộc, tránh tình trạng biến tấu quá đà làm méo mó bản sắc gốc.
Viết lời dẫn hoặc chuyển ngữ: Đưa dân ca đến gần hơn với thế giới
Một cách làm mới đầy tiềm năng là viết thêm lời dẫn hoặc chuyển thể sang ngôn ngữ khác. Khi những câu Hò, Ví được nối tiếp bằng lời kể, bằng thơ, hoặc được chuyển ngữ sang tiếng Anh một cách trau chuốt, bài hát dân ca không chỉ giữ được nét nguyên sơ mà còn trở thành nhịp cầu để người nước ngoài tiếp cận văn hóa Việt.
“Lời dẫn mang hơi thở của cuộc sống hôm nay nhưng vẫn đậm chất dân gian” - đó là lời gợi mở của NSƯT Hương Giang để ca khúc dân ca trở thành câu chuyện sống động, gần gũi và lan tỏa mạnh mẽ hơn trong thời đại toàn cầu.
Kể lại câu chuyện dân ca dưới góc nhìn hiện đại
Người nghệ sĩ có thể làm mới dân ca bằng chính cách kể lại câu chuyện cũ qua lăng kính hôm nay. Một khúc dân ca về thân phận người phụ nữ có thể được tái hiện để công chúng bàn luận về vấn đề nữ quyền; một bài hát về mùa màng có thể chạm đến vấn đề môi trường trong thời đại công nghiệp hóa - hiện đại hóa ngày nay.
Bằng cách “kể lại câu chuyện dân ca dưới góc nhìn đương đại”, dân ca không còn là ký ức bị đóng khung mà trở thành dòng chảy tiếp diễn, kết nối quá khứ với hiện tại, truyền thống với cuộc sống đương thời.
Ứng dụng MV và nền tảng truyền thông số
Trong thời đại kỹ thuật số, việc đầu tư sản xuất MV chuyên nghiệp, phát hành trên các nền tảng như YouTube, TikTok, Instagram,… giúp dân ca lan tỏa mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Các dạng short video, trend nhạc, cover, mashup,… không chỉ tạo độ phủ sóng mạnh mẽ mà còn giúp thế hệ trẻ tiếp cận dân ca bằng chính ngôn ngữ của họ.
Khi một khúc dân ca xuất hiện trên nền tảng mạng với hình ảnh đẹp, âm thanh hiện đại, cùng giọng hát mới mẻ nhưng đầy chất liệu văn hóa, đó không chỉ là sản phẩm nghệ thuật, mà là một hành động kết nối truyền thống với tương lai.
Làm mới ca khúc mang âm hưởng dân ca là một hành trình vừa nghệ thuật, vừa đầy bản lĩnh văn hóa. Trên con đường sáng tạo ấy, người nghệ sĩ không chỉ là người trình diễn, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa bản sắc truyền thống và hơi thở đương đại. Tuy nhiên, để dân ca “sống động” trong đời sống nghệ thuật hôm nay, không thể chỉ dựa vào kỹ thuật hay công nghệ, mà quan trọng hơn là sự tỉnh thức văn hóa - là cái tâm, cái tầm trong cách tiếp cận và thể hiện.
NSƯT Hương Giang nhấn mạnh rằng, điều cốt lõi khi làm mới dân ca chính là tôn trọng bản sắc văn hóa, giữ gìn nguyên bản tinh thần, ý nghĩa và vẻ đẹp vốn có của tác phẩm. Bởi nếu thiếu đi chiều sâu văn hóa, những sáng tạo dù rực rỡ cũng dễ trở nên hời hợt, mất đi sức sống lâu dài. Đồng thời, việc tìm kiếm sự cân bằng giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, giữa sáng tạo cá nhân và sự trân trọng giá trị nguyên gốc, sẽ tạo nên một diện mạo mới cho dân ca, vừa đủ gần gũi để lan tỏa, vừa đủ mới mẻ để cuốn hút công chúng trẻ.
Cuối cùng, lắng nghe và thấu hiểu công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ - những người đang định hình thẩm mỹ nghệ thuật trong kỷ nguyên số chính là bước đi cần thiết để dân ca không đứng ngoài cuộc sống, mà thực sự hồi sinh và sống động trong từng giai điệu, từng nhịp đập của thời đại.
